Rotundy w Polsce

Rotundy i panoramy malarskie na ziemiach polskich pojawiały się późno bo latach dziewięćdziesiątych XIX wieku. Pierwsza rotunda została zbudowana w 1894 roku we Lwowie z okazji Powszechnej Wystawy Krajowej. Rotunda istnieje do dziś.

Lwów, Rotunda Panoramy Racławickiej (około 1900)

W tej rotundzie do roku 1944 z mała przerwą w latach 1896-1897 była wystawiana była Panorama Racławicka autorstwa Wojciecha Kossaka i Jana Styki. W latach 1896-1897 Panorama racławicka była wystawiana w Budapeszcie.

Panorama Racławicka (fragment)

Kiedy ta Panorama Racławicka nie była we Lwowie malarz Jan Styka w tej rotundzie namalował obraz panoramiczny „Golgota”. I przez krótki czas zaprezentował w tej rotundzie. Potem obraz trafił do Warszawy ale o tym w dalszej części artykułu. Po wojnie rotunda została przebudowana i w niej mieści się hala sportowa. Następna zbudowaną rotunda była w Częstochowie. Która istniała w latach 1896-1935. O tej rotundzie więcej w dalszej części artykułu.

Potem pojawiły się rotundy w Warszawie. Pierwsza Rotunda pojawiła na Dynasach a druga na ulicy Karowej. Na początku krótko napiszę o rotundzie na Dynasach. Została otwarta pod koniec roku 1896. W tej rotundzie na początku była wystawiana największa panorama polski „Panorama Tatr”. Obraz malowali m.in. Antoni Adam Piotrowski, Stanisław Janowski, Stanisław Radziejowski oraz Ludwig Boller. Na początku obraz cieszył się wielkim zainteresowałem. Po kilku miesiącach zainteresowanie tym obrazem osłabło. W czerwcu 1898 roku został licytowany i pocięty na kawałki. Sporą część płótna zakupił Jan Styka i odwrocie obrazu namalował półcylindryczną panoramę „Męczeństwo Chrześcijan w cyrku Nerona”. Obraz ten na początku był wystawiany tej samej rotundzie co „Panorama Tatr” od grudnia 1899 roku do 1900 roku. W 1900 malowidło zostało wystawiane w Światowej Wystawie w Paryżu, potem było wystawiane w Moskwie. Płótno zaginęło podczas I wojny światowej w Rosji. A w roku 1901 w tej rotundzie wystawiono przeniesioną z Rotundy przy ul. Kałowej „Golgotę” Jana Styki. A następnym roku był pokazywany tryptyk religijny Jana Styki „Trzy dni zbawiciela”. Później rotunda była wykorzystana do innych celów. Do roku 1909 była wynajmowana na cele sportowe i na pokazy widowisk teatralnych. W 1909 roku wnętrze rotundy zostało przebudowane na siedzibę Teatru Współczesnego – od tego czasu aż do roku 1937 obiekt był użytkowny jako budynek teatralny. W 1937 roku przebudowano na wielokondygnacyjny garaż samochodowy. Obiekt został zniszczony prawdopodobnie w roku 1944. Po wojnie z ocalałych fundamentów urządzono magazyny. A od roku 1955 znajdowały się pomieszczenia magazynu obiektu Teatru Polskiego. Obecnie pozostałości tego budynku są opuszczone.

Rotunda w Warszawie na Dynasach w 1897 roku

Druga rotunda w Warszawie znajdowała się przy ulicy Karowej. Została otwarta w dniu 23 stycznia 1897. Na początku tej rotundzie była wystawiana największa panorama polski o tematyce religijnej Jana Styki „Golgota”. Obraz ma wymiary na 60 x 15 m, Obraz tam pokazywano do czerwca 1898 roku. Po sukcesie wystawienniczym w Warszawie, w roku 1898 roku obraz pojechał do Moskwy i Kijowa. W 1901 obraz był wystawiany w Rondzie ma Dynasach w Warszawie a w roku 1904 wraz z innymi obrazami Jana Styki wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Organizator trasy po USA okazał się być oszustem i płótno sprzedano na licytacji. Do 1944 roku przeleżało w magazynie, aż zostało zakupione przez milionera, Hubert Eatona. Po renowacji, od 1951 roku obraz jest eksponowany w specjalnie zbudowanym budynku znajdującym się w Forest Lawn Memorial Park w Glendale w Stanach Zjednoczonych. Po „Golgocie” wystawiano kolejne panoramy „Przejście pod Berezynę” autorstwa m.in Wojciecha Kossaka i Juliana Fałata, „Bitwę pod Piramidami” autorstwa Kossaka i Wywiórskiego, „Bitwę pod Sybirem” Jana Styki i inne. Później Rotunda była wykorzystywane na inne cele.

Rotunda przy ul. Karowej w Warszawie

Dolna część Rotundy była wykorzystana na spektakle cyrkowe-rewiowe teatru „Elizeum od roku 1901. Górna część rotundy od 1913 roku mieściła się początkowo salę do jazdy na wrotkach. Następnie była pozbawiona stałego użytkownika i wynajmowano na różne imprezy np. na wystawy, imprezy sportowe. Pod koniec w górnej części rotundy otwarto kino Panorama – Cinéma . A w tym w dolnej części rotundy mieściły mniejsze kina. W roku 1921 powrócono do koncepcji przeznaczenia rotundy panoramy na cele teatralne ale planu nie udało się zrealizować – na dolnym piętrze grywały przygodne zespoły, górne – niszczało opuszczone. W kwietniu 1931 roku Walny Zjazd Związku Artystów Scen Polskich uchwalił założenie własnego teatru, zdecydowano się przeprowadzić adaptację gmachu rotundy. Otwarcie Teatru odbyło się w 20 października 1932 roku wystawiając „Krakowiaków i Górali” Wojciecha Bogusławskiego. Teatr ZASP-u działał do roku 1933, kiedy to, w atmosferze skandalu związanej z długami, został zamknięty. Do września 1939 w budynku występowało tak dużo zespołów, że trudno je wymienić wszystkie. Wystawiano również rewie i operetki.

Jan Styka „Golgota”

Historia rotundy kończy się we wrześniu 1939, kiedy to spadły na nią niemieckie bomby. Po wojnie nie było potrzeby odbudowy i gmach zniknął z mapy Warszawy. Obecnie na miejscu rotundy wznoszą się domy z adresami Karowa 14/16, 18 i 18a.

Rotunda we Wrocławiu

W Obecnie w Polsce znajduje się jedna Rotunda we Wrocławiu i została otwarta w 1985. W tej rotundzie jest wystawana „Panorama Racławicka”.