Historia Rotundy w Częstochowie

Ciekawą historię zbudowania Paranoramy przedstawia artykuł p. Anny Dylewskiej - Wystawa obrazów panoramicznych w Częstochowie.

W pierwszej połowie 1896 roku po południowej stronie ulicy Panny Marii, przy skrzyżowaniu z ulicą Celną (dzisiaj Pułaskiego), stanęła oryginalna, duża budowla w kształcie rotundy. Rotundę na zakupionym w tym celu placu pod numerem 75 za cenę 8200 rs. wzniósł dr Henryk Lgocki z Krakowa, planując wystawić w niej panoramowy obraz Golgota (Ukrzyżowanie Chrystusa). Budowa trwała od końca lutego do czerwca 1896 roku i kosztowała inwestora ok. 4300 rs. Rotundę wzniesiono z kamienia i drewna na planie regularnego dwunastoboku o średnicy ok. 40 m, pod kierunkiem Kazimierza Malińskiego, przedsiębiorcy budowlanego z Częstochowy. Miała 16 m wysokości, średnica wnętrza wynosiła ok. 32 m, obwód murów zewnętrznych ok. 116 m. Była nakryta spłaszczoną kopułą z latarnią na szczycie; światło dzienne wpadało przez oszklone okno obiegające zadaszenie.

Do pawilonu o gładkich, pozbawionych dekoracji architektonicznych ścian przylegał prostokątny przedsionek mieszczący wejście, przed którym wytyczono obszerny, okrągły dziedziniec z podjazdem i gazonem pośrodku, otwarty na ulicę Panny Marii. Reprezentacyjną, pięcioprzęsłową fasadę przedsionka zaprojektowaną w stylu neobarokowym, dzieliły boniowane pilastry, zamykało belkowanie z wazonami i sterczynami oraz podniesiony trójkątny fronton ze spływami wolutowymi. W nieco szerszym przęśle środkowym umieszczono duży portal w formie serliany z półkolistym tympanonem z dekoracją figuralną; w przęsłach sąsiadujących z portalem znajdowały się prostokątne okna.

Uroczyste otwarcie rotundy odbyło się w dniu 22 lipca 1896 roku po nabożeństwie w kaplicy NMP na Jasnej Górze i została poświęcona przez kanonika Nowakowskiego, proboszcza w kościele św. Zygmunta. W tej uroczystości brało liczne grono artystów, dziennikarzy, literatów i zaproszonych mieszkańców Częstochowy.

Karol Kozłowski, budowniczy obu pawilonów rotundowych w Warszawie, zapewne zaprojektował także rotundę w Częstochowie. Rotundy w Warszawie w drugim dziesięcioleciu XX wieku zaadoptowano na sale teatralne.

Rotunda ok. 1915

Wizerunek Rotundy był przedstawiony wielokrotnie na kartach pocztowych na przełomie XIX i XX wieku. Pawilon przeznaczony do wystawiania obrazów panoramowych został uwzględniony na mapie Częstochowy z roku 1901, na planie sytuacyjnym wystawy Przemysłowo-Rolniczej w Częstochowie w roku 1909, oraz w późniejszych planach miasta do roku 1935.

Rotunda widoczna z wieży jasnogórskiej. Rok 1909

W prawie czterdziestoletniej lat istnienia obiekt pełnił różne funkcje. Do roku 1913 wystawiono w niej różne obrazy, a później w latach 1907 do 1933 mieściło się kino „Panorama”, w przerwach lub w trakcie działalności kina obywały się walki bokserskie, były pokazy cyrkowe oraz różnego typu akademie.

Około roku 1914 do tego budynku doprowadzono linie telefoniczną. Numer telefonu 632.

Prawdopodobnie w okresie I wojny światowej obiekt był zamknięty dla publiczności. Brak żadnych informacji w prasie z tego okresu. Istnieje wzmianka prasowa w Gońcu Częstochowskiem z dnia 27 kwietnia 1919 o wznowieniu działalności kina. W 1914 - ogrodzono plac wokół Panoramy, w latach ok 1914 – po 1928 obok Panoramy istniała strzelnica. W 1930 – założono centralne ogrzewanie a od 1933 - wyświetlane filmy dźwiękowe.